برآباد

شیخ زین الدین اهل برآباد خواف است و یکی از سه تن عارفان برجسته هرات دوران تیموری بوده است که قدرت زیاد و مریدان بسیاری داشته است و نزد امرای تیموری مقرب و معزز بوده است و از ارباب حل و عقد وی ضمن اینکه مدتی کوتاه در برآباد سکونت داشته ولی مدت مدیدی در دارالسلطنه هرات در سجاده تقوی به ارشاد و راهنمائی اهل دل مشغول بوده است. وی جامع علوم بوده و میان علوم ظاهری و باطنی از اول تا آخرت وفیق استقامت بر جاده شریعت و متابعت سنت که بزرگترین کرامتی پیش محققان است دریافته و نسبت وی در طریقت به شیخ نورالدین مصری بوده است.

درویش احمد سمرقندی که یکی از خادمان و پیروان وسیلی خوران شیخ زین الدین بوده در مسجد جامع هرات گفته است همچنانکه نبوت بر حضرت محمد (ص) ختم شده نیز ولایت بر شیخ زین الدین خوافی ختم شده وفاتش در شب یکشنبه دوم شوال سال 838 بر اثر ابتلا به بیماری  طاعون اتفاق افتاده که ابتدا در روستای مالین مدفون گشته و سپس او را به درویش آباد منتقل کرده اند و نیز از درویش آباد به جوار عیدگاه هرات بروند.

معاصران شیخ زین الدین

شیخ با علما و عرفا و فضلا برجسته معاصر بوده که با عده ایاز انان ارتباط مستقیم داشته و با برخی دیگر بعلت بعد مسافت ارتباط زیاد و با حضورش میسر نگریده است از آن جمله شاه نعمت اله ولی کرمانی ماهانی متوفی 834 ه ق و سید نظام الدین محمود ملقب به شاهداعی شیرازی متوفی 870 ه ق و خواجه شمس الدین محمد حافظ شیرازی 791 و عماد فقیه کرمانی متوفی 773 ه ق کمال خجندی متوفی 803 ه ق و...

آثار شیخ زین الدین

1-منهج الرشاد لنفع العباد

این کتاب را در آشتی میان شریعت و طریقت و اینکه طریقت چیزی جزء شریعت نسبت نوشته است.

2-کتاب سخنان زین الدین با رساله زین الدین به نظم و نثر که آغاز آن این است

صد سال سر خویش اگر حلق کنی         و اندر بر خویش جامه و دلن کنی

و یا در نسخه دیگر

دست از طلب مدار گرت پای این رهست       کانوا که راه توشد نه فقر است بینواست

3-وصیت العارفین

4-الوصایا القدسیه

5-کتاب عوارف المعارف

                                                             (از کتاب رجال خواف، ج 1 تالیف ابراهیم زنگنه ، 1370 ،/ 704)

شیخ زین الدین صاحب آثار و خیراتی از جمله رباط مهندس در مزرعه سربالای باخزر، سقابه بیوتاقی در قربه زیارتگاه، صومعه و مدرسه ای در قویه استاد باخزر و نیز مسجدی درروستای نشتیفان

از جمله موقوفات شیخ زین الدین

1-مزرعه نور آباد واقع در قریه برآباد

2-مزرعه سرخاب واقع در قریه خرگرد

3-مزرعه نوخاب که متصل به مزرعه فوق است

4-مزرعه اسفند مد مشور به سربالا واقع در بالین باخرز

5-گرم در باخزر

6-قریه درویش آباد واقع در ولایت بلده هرات

7-قنات دائر از اراضی قریه درویش آباد

8-قنات دائر متصل به اراضی قریه درویش آباد

9-نصف کامل کاریز سفید با نیمی از زمیسنهایش10-دو ثلثاز کاریز علی قهستانی

11- گرم واقع در قریه زیارتگاه

مزار شیخ صوفی

نام ایشان خواجه محمد حسین عبدالحق بن الوهاب بن عبید الله احراری که مرقدشان در سمرقند می باشد.اکثر آبا و اجداد خواجه ی احرار باب علم و عرفان و اصحاب ذوق و وجدان بوده اند، شیخ صوفی در 1001 (ه ق) متولد شد در ایام طفولیت کارهای خارق العاده ای از ایشان مشاهده شد که موجب حیرت جامعه گشت (برگرفته از دیوان شیخ صوفی) در ده سالگی رو به بیابان گذاشت و مدت سی سالدر کوه و بیابان سپری کر و از گیاهان روزگار می ذرانید آن گونه که خود ایشان در سرودهای خود می گوید:

دنبال عشق جانان سی سال می دویدم                غیر از جفا و محنت چیز دیگری ندیدم

در سن 40 سالگی در فیوضات الهی برایشان گشوده گردید و در برآباد ساکن گشتند که سبب گسترش شهرت و معرفت ایشان  گردید شیخ صوفی مدت 23 سال در برآباد به عبادت، ریاضیت و نوشتن کتاب مشغول بودند تا اینکه در سن 63 سالگی در سال 1063 ه ق دنیا را وداع کردند و در برآباد دفع شدن ایشان علاوه بر اینکه عارفی پرهیزگار بود در شاعری هم دست داشت ودیوانی  دارد به نام دیوان شیخ صوفی که نسخه خطی آن بعد از 300 سال به کوشش و سرمایه عبداله مشهور رودی شهردار وقت خواف در سال 1338 (ه ش) چاپ گردید.

اجداد شیخ صوفی با نام خانوادگی احراری ، ابدالی ، مجاور، صدیقی، باصفا ، جانفدا ،معزز با احترام زندگی می کنند و عده ای از آنها در سکونت مقدس روحانیت پیش نماز هستند و اقامت شهر خواف ورستای برآباد از

قدیم الایام و نسل به نسل به عهده این خانواده می باشد. (خواف در گذر تاریخ  عبدالکریم احراری 1384 ،78)

حمد گویم از دل و جان ذوالجلال پاک را      آن که ظاهر کرد باد آب و نا و خاک را

ساخت از قدرت به یکدم آدمی خاکی پدید         روح را دردی دمید و دادن جان پاک را

پس مکرم کرد او را بر همه خلق جهان       تا به حدی که نگنجد ذره ادراک را

پس ملائک سجده او را سراسر امر کرد       تا شور مسجد و خاکی ذروه افلاک را

یک عزا زیل او در این معنی ابا کرد از غرور       کافر دنیا و دین شد جرم این امجاک را

ماه و سال و روز و ایام لیالی خلق کرد        تا بداند هر کس انعام صنع پاک را

مومن و ترس یهود و کبر و مغ پیدا شدند         هر کس بر عزم خود باشد طلب ادراک را

انبیا را ساخت بر خلقان امام و پیشوا             تا پدید آرند هر یک پاکی و نایاک را

باعث ایجاد عالم  بود ذات مصطفی          گر تو را حجت بخواهم سیر این افلاک را

حمد ذات او چسان سازم بیان من عاجزم      گفت لا احصی ثناء باشد صفت آن پاک را

صوفی مسکین ز دانش شمه ای اظهار کرد      عجز در ادراک آمد نوع از ادرام

(همان، 8)

شیخ صفا الدین

مزار منسوب به «شیخ صفا الدین» فرزند ارشد شیخ صوفی عارف معروف قرن یازدهم هجری در جنوب روستای برآباد و در پانصد متری شمال مزار پدرش واقع است.

ترجمه احوال شیخ صفاء الدین فرزند خواجه محمد حسین (شیخ صوفی) بن شیخ عبد الحق در دست نیست ولی از عنوان «شیخ» آن به وی داده شده و مزاری که بر او قایل گردیده اند استنباط می شود او از مشایخ و علما و مرشدان معتوفه بوده که بعد از پدرش بر سجاده ارشاد و تقوا تکیه داشته و از مشاهیر علم و ادب زمان خویش به شمار می رفته است. مزار شیخ صفا الدین به صورت  سنگچین شده به طول 5 متر و عرض 1 متر در جدود پانصد متری شمال  مزار پدرش قرار دارد و تعدادی قبور دیگر که ممکن است آنها هم از عرفا و مشاهیر پرهیزگار روستای برآباد باشند. (ابراهیم زنگنه ، ج2 ، 1372 ، 214)

پیر باغ خان

مزار معروف به «پیر باغ خان» در وسط مزارع گندم و در کنار باغهای جنوبی روستای برآباد واقع شده است. نام و اصل و نسب و زمان زندگی صاحب مزار مشخص نیست و از این که به «پیر» معروف می باشد و پیر در اصطلاح اهل تصوف معانی مختلف دارد مانند مرشد، رهبر، انسان کامل، رهبر و روحانی، راهنما و قطب و به طور کلی به مردان و زاهدان بی ریا که واسطه بین مرشد و مرید باشند پیر می گفته اند مانند پیر طریقت بنابراین صاحب این مزار هم دارای یکی از این مناصب بالا بوده که پس از مرگش مریدان او قبر وی را مزار و مطاف خویش قرار داده اند و تا کنون که چند قرن از مرگ او می گذرد هنوز مورد احترام و قداست مردم قرار دارد.

مزار: در این مزار دو صورت قبر سنگچین هر یک به طول 3 متر و عرض 90 سانتیمتر وجود دارد که به وسیله دیواری به طول 20/5 متر و عرض 5/4 متر و ارتفاع 5/1 متر محصور می باشند و دیوار نیز از لاشه سنگ و ملاط سیمان ساخته شده است.بر بالای سر هر صورت قبر دو درخت عناب نسبتا تنومند روئیده و در دویست متری این محوطه مزار تا حدود یکصد سال قبل قناتی وجود داشته که بر اثر زلزله خشکیده است و اکنون مردم محل برای دعای باران به محل مزار می روند و در آنجا بلغور می دهند. (همان، 215)

حضرت سلطان

مزار معروف به حضرت سلطان در سمت شمال روستا و در داخل محوطه حسینیه برآباد واقع است که اکنون به صورت قبری به طول 2 مترو عرض یک متر نمایان است و مورد احترام و زیارت مردم قرار دارد. این مزار قبلا در کنار مسجد قدیمی که بیش از هفصد سال قدمت داشته که دارای یک اطاق آجری با درب چوبی قدیمی و پنجره مشبک بوده است چون در سال 1361 ه ش مسجد قدیمی مذکور که به گفته اهالی محل قدمت آن به زمان مسجد ملک زوزن ساخته سال 616 ه ق می رسیده است تخریب گردیده و به جای آن حسینه ای احداث گردیده و مزار در ضمن  تخریب مسجد ویران شده و فقط قبر آن در داخل محوطه حسینه در آمده و فعلا به ابعاد 1×2 متر سیمانی است.عده ای از مطلعین روستا برآباد معتقدند که صاحب مزار برادری دیگر هم داشته یکی به نام سلطان محمد و دیگری به نام سلطان احمد بوده است و این مزار متعلق به یکی از این دو نام است ولی مشخص نیست که کدام یک در سنگان مدفون بوده است ولی یکی معروف به خواجه روشنایی که روی لوح قدیمی آن کلمه «میر محمد» خوانده می شود وجود دارد که اگر ولی بردار این مزار باشد بنابراین صاحب این مزار «سلطان احمد» خواهد بود.

اصل و نسب صاحب این مزار روش نیست ولی از عنوان «سلطان» که در قرون گذشته به عنوان لقب متصوفین رونق داشته و به وی داده شده معلوم می شود که قبل از قرن دهم هجری زندگی می کرده است و به خصوص مسجد قرن هفتم که برابرش وجود داشته قدمت آن را به چند قرن گذذشته تایید می نماید. (همان/  218)

حضرت میر

مزاری به نام حضرت میر در وسط روستای برآباد قرار دارد. نام و نسبت و زمان زندگانی صاحب مزار روشن نیست و حضرت میر نام اصلی وی نمی باشد بلکه این دو واژه «حضرت و میر» که از لحاظ احترام و بزرگ شمردن به اول نام بزرگان و به خصوص کلمه میر به سادات اطلاق می شده معلوم می شود که وی از مشاهیر سادات جلیل القدر بوده که به این دو واژه نامش مزین بوده است.به طور کلی می توان گفت قبور مشاهیری که در برآباد به نام «شیخ» معروف انداز اسلاف و اخلاف شیخ زین الدین برآبادی و شیخ صوفی بوده اند. مزار در محوطه ای مخروبه شکل به ابعاد 10×20 متر که به وسیله دیواری گلی نیمه ویران محصور گردیده است قرار دارد در وسط این محوطه 5 صورت قبر که به وسیله علم سنگ های ستونی که ارتفاع آنهابین 80 سانتیمتر تا 3 متر می باشد مشخص است.

می گویند در قبر وسط مربوط به «چضرت میر» و برادرش است و چون کتیبه های روی سنگهای سفید رنگ مرمری سائیده شده صاحب هر قبر مشخص نیست ولی در اطراف یکی از سنگها حدیثی از پیامبر اکرم (ص) بوده و در وسط آن عبارتی به خط ثلث وجود دارد که فقط کلمه «خواجه ظهیر» خوانده می شود و بقیه به سختی سائیدگی دارد و البته جنس و شکل و نوع سنگ های موجود که شباهت  زیادی به سنگ های قرن دهم دارد تا حدودی ادعای مردم را ثابت می کند .(همان ، 219)

پیر نقاره خانه

مزاری به نام پیر نقاره خانه بر روی تپه ای به ارتفاع یک متر در وسط باغهای جنوب روستای برآباد واقع است که ابعاد تپه 4×6 متر و چنان استنباط می گردد که این برآمدگی ناشی از ریزش بنای اولیه مزار بوده که به تدریج ویران شده و بعدها به تجدید بنای آن اقدام نموده اند اکنون صورت قبر سنگین شده اش به طور تقریبی 4 متر و عرض 70 سانتیمتر بر روی بنای ویران شده قرار دارد و اطراف آن را درختان انار و سیب فراگرفته است.(همان)

پیر دروازه

مزاری به نام پیر دروازه در کنار دروازه قدیمی روستای برآباد قرار دارد در این مزار دو صورت قبر سنگچین شده هر یک به طول 3 متر و عرض 70 سانتیمتر وجود دارد و در محوطه ای به ابعاد 9×8 متر محصور می باشند، بر روی یکی از این دو قبر دو سنگ قبر شکسته بدون کتیبه از نوع سنگ های برافراشته چهارصد  یا پانصد ساله قدیمی گذاشته شد که وجود این سنگها قدمت این مزار را به چند قرن قبل بر می گردد.این محوطه به وسیله دیوار گلی به ارتفاع حدود یک متر محصور می باشد و در ضلع شمالی آن دو اطاق گلی گنبدی نیمه ویران هنوز موجود است که ساختته شده بمنظور نماز خانه یا غلور خانه احداث گردیده است.(همان، 220)

شاه اسماعیل ضامن

مزار به نام شاه اسماعیل ضامن در کناره شمالی روستای برآباد در جنب کوچه بن بست قرار گرفته و صورت قبر گلی اندود شده اش در کنار دیواری واقع شده که فقط دو لاشه سنگ قدیمی در دو سوی قبر قرار دارد تا صورت قبر مشخص بماید. اصل و نسب و زمان زندگی شاه اسماعیل ضامن مشخص نیست و فقط می توان گفت احتمالا زمان زندگیش به قبل از قرن دهم هجر باز می گردد زیرا دربینقرنهای ششم تا نهم هجری به مشاهیر، عرفا و اقطاب تصوف لقب شاه می داند. (همان ، 221)

شاه موسی

مزار به نام شاه موسی در وسط گورستان عمومی فعلی قریه برآباد واقع است. نسب و زمان زندگی شاه موسی مشخص نیست ولی از کلمه (شاه) که پیشوند نامش قرار داده اند مسلما از عرفای نامدار  عصر خویش بوده است. صورت قبر عبارت از سنگچین است به طول 4 متر و عرض 80 سانتیمتر که داخل محوطه ای به ابعاد 3×5 متر قرار دارد و این محوطه به وسیله دیواری آجری با رو مالی سیمان به ارتفاع 70 سانتیمتر محصور می باشد (همان، 222)

خواجگاه قفلگیر

مراز معروف به خواجگان قفلگیر در وسط روستای برآباد قرار دارد. نام و اهل و نسب و زمان زندگی صاحب این مزار روشن نیست ولی آنچه از نامشان استنباط می گردد آن از خواجگاه برآباد و نیز از احفاد شیخ زین الدین و یا شیخ صوفی بوده اند . چون در زمان حیاتش از مردان حق و زاهدان و صوفیان چله نشین بوده اند و مورد احترام خاص عموم مردم قرار داشتند. این مزار در حال حاضر در محوطه ای به ابعاد 10×6 متر وجود دارد که با دیواری گلی نیمه ویران به ارتفاع یک متر محصور گردید. در داخل این محوطه فعلا در صورت قبر موازی هم به طول 4 متر و عرض یک متر انباشته از گل قرار دارد که اطراف آنها یک ردیف آجر مستطیل شکل جدید چیده شده است. (همان ، 223)

شیخ صدرالدین

مزار منسوب به شیخ صدر الدین معروف به برادر شیخ زین الدین متوفای 838 ه ق بر فراز تپه ای در سمت شرقی روستای برآباد در میان منازل مسکونی قرار دارد و چون صورت قبرش به طول 4 متر و عرض یک متر بر روی بلندی ناشی از تخریب مکانی واقع شده احتمال می دهد که قبلا در کنار قبر شیخ صدرالدین ایوانی جهت نماز خانه و یا استراحت تردد کنندگان وجود داشته است. شرح حال از شیخ صدرالدین برادر شیخ زین الدین در دست نیست اما چنان که تاریخ نشان می دهد خاندان آنها تا حدود سیصد سال در ولایت خواف و حتی شهر هرات بر مسند ریاست و رهبری سلسله صوفیه تکیه داشته اند و ارشاد ورهبری مردم را بر عهده داشته اند.(همان)

مادر شیخ زین الدین

مزار شیخ زین الدین دانشمند و عارف معروف قرن نهم هجری در کنار جاده اصلی قسمت شمال روستای برآباد واقع است که فعل از مزار جز صورت قبر اثری دیگری نیست و درخت کوچک گز کنارش روئیده است. مادر شیخ زین الدین از بانوان مومنه عابده و پرهیزگار و متقی قرن هشتم هجری بوده است. (همان ، 223)

شیخ ابو طاهر

مزار معروف شیخ ابوطاهر یکی از عرفای معروف منطقه خواف در وسط روستای برآباد واقع شده است. نام و نسب و زمان زندگی شیخ مشخص نیست ولی در بین مردم محل به نام کنیه اش ابوطاهر معروف می باشد و چون ملقب با شیخ می باشد و برایش مزاری قایل شده اند صورت قبر سیمانی به طول 3 مترو عرض 60 سانتیمتر و ارتفاع 10 سانتیمتر وجود دارد که در بالاسر آن یک سنگ ستونی به ارتفاع یک متر و عرض 50 سانتمتر به صورت عمودی نصب گردیده است این قبر در محوطه ای نسبتا کوچک و محقر که به وسیله دیواری آجری به ارتفاع حدود یک متر محصور شده قرار دارد و گویا قبلا بنای ایوان مانندی در کنار قبر وجود داشته که با آجر های چهار گوش مربع ساخته بوده و حدود 25 سال قبل یعنی در سال 1365 تخریب گردیده و متاسفانه به جایش ساختمانی تجدید بنا نشده است.(همان)

میر صدر الدین و میر مجد الدین

مزار میر صدرالدین و میر مجد الدین محمد از علما و عرفای قرن یازدهم هجری در بین باغهای روستای برآباد واقع است چون این روستا خاستگاه و محل سکونت دانشمندان و عرفای معروفی مانند شیخ زین الدین و شیخ صوفی بوده است می توان گفت که حداقل حدود سیصد سال مرکز نشیمن و رفت و آمد خیلی از صاحبان علم و دانش بوده است و خیلی از علما را در خود فرو برده است. دو صورت قبر سنگچین یکی به طول 4 متر و دیگری به طول 5/5 متر و عرض 70 سانتیمتر  در موازات هم در محوطه ای خاکی قرارد ارند که در اطراف آنها قبور دیگری نیز مشاهده می شود هر دو قبر دارای سنگ لوح های شکسته قدیمی هستند که بر روی یکی از آنها تنها جمله «الوقعه فی سنه نیمه شعبان تسع و ثماینن الف» یعنی به تاریخ 1089 قمری خوانده می شود و بقیه عبارت لوح بر اثر ساییدگی غیر خوانا است در ده متری شمال قبور این دو برادر قبر دیگری مشاهده که بر روی آن سنگ لوحی به ابعاد یک متر در 80 سانتمتر نصب است و مربوط به خان آغا بیگم دختر میر صدرالدین مذکور و همسر شیخ صفاء الدین پسر شیخ صوفی می باشد بر روی این سنگ فقط عبارت «خان آغا بیگم بنت مرحوم میر صدر الدین محمد بار آباد فی شهر شعبا سنه شعین و الف(1090)» خوانده می شود و در کنار محوطه خاکی اطاقهای مخروبه گلی دیده می شود که گویا از اینها به عنوان نماز خانه استفاده می شده است.(همان)

شاه سیدان

مزاری به نام «شاه سیدان» در شمال روستای قدیمی برآباد واقع است. نا م واصل و نسب و زمان زندگی صاحب مزار مشخص نیست ولی آنچه مردم محل می گویند صاحب این مزار دو برادر از سلسله سادات  جلیمیه علوی که در زهد تقوی سر آمد عصر خود بوده اند و در عرفای و تصوف نیز از سالکان راه حق به شمار می رفتند. قبر این دو بزرگوار در محوطه ای مخروبه به طول 70/7 متر و عرض 20/7 متر قرار دارد که به وسیله دیوار گلی به ارتفاع 7/1 متر محصور می باشد این دو قبر موازی هم یکی به طول 55/5 متر و دیگری به طول 5/5 مترو عرض 70 سانتیمتر به صورت سنگچین قرار دارند.

بر بالای سر یکی از آنها سنگ ستونیبه ارتفاع 3 متر به صورت عمودی نصب است و بر روی همین قبر یک سنگ لوح که جملات عربی بر آن حک گردیده و خدمت آن ظاهرا به قرن دهم و پازدهم هجری بر می گردد نصب شده است و نیز یک درخت تنومند بنه از شاخص های اصلی مزار می باشد در قسمت جنوبی محوطه دو اطاق مخروبه گلی که سقف آنها ریخته  یکی به اعباد 4/2×5 متر و دیگری 4/2×70/2 متر وجود دارد که در اطاق بزگتر یک محراب گلی مشاهده می شود  که از این اطاق به عنوان نماز خانه مزار استفاده شده است. (همان ، 227)

و همانطور که بزرگان و ریش سفیدان روستا می گویند 446 اولیا در اطراف برآباد وجود دارد.